Trường Tre Xanh Steiner sẽ dành thêm vài kỳ để nói về “Chơi tự do” vì vốn dĩ, đó là hoạt động vô cùng quan trọng với sự phát triển của trẻ. Nó cũng là một đề tài to lớn đã được nghiên cứu chuyên sâu bởi nhiều nhà giáo dục.
Kỳ này, Tre Xanh hân hạnh được gửi đến bài viết của cố nhà giáo, chuyên gia giáo dục mầm non Steiner, Joan Almon. Bà là người thành lập trường Baltimore Waldorf, đồng thành lập Hiệp hội Giáo dục mầm non Bắc Mỹ (WECAN), đồng sáng lập Liên minh cho Trẻ em (Alliance for Children). Bà qua đời năm 2019 ở tuổi 74, để lại nhiều nghiên cứu, bài viết/nói, sách và những cống hiến có giá trị to lớn và đầy cảm hứng.
Bài viết cung cấp cái nhìn thấu đáo về hoạt động chơi của trẻ, và bàng bạc khắp nơi, là tình yêu thương trẻ tha thiết và sự đau đáu, mong muốn giữ gìn một tuổi thơ thuần khiết cho các em.
1. VAI TRÒ SỐNG CÒN CỦA CHƠI TRONG THỜI THƠ ẤU
4. NHỮNG LỢI ÍCH VỀ MẶT XÃ HỘI, CẢM XÚC VÀ TRÍ TUỆ CỦA CHƠI
5. ĐIỀU GÌ ĐANG XẢY RA VỚI HOẠT ĐỘNG CHƠI CỦA TRẺ
SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CHƠI
Bí quyết giúp trẻ phát triển lành mạnh là giữ tinh thần sáng tạo và vui chơi học hỏi luôn được sinh động và tích cực. Một yếu tố quan trọng khác nữa là người lớn chúng ta phải luôn hoàn thiện mình để trẻ bắt chước một cách tự nhiên. Chính điều này truyền cảm hứng để trẻ chơi. Việc học hỏi của trẻ là sự kết hợp giữa động lực phát triển thẳm sâu bên trong và những gì hấp thu được từ việc bắt chước người lớn xung quanh. Hai yếu tố này hòa quyện, gắn bó với nhau trong suốt thời thơ ấu của trẻ. Chúng đặt nền tảng căn bản để trẻ chơi, và biểu hiện ra bên ngoài của hai yếu tố này sẽ thay đổi theo từng năm tháng phát triển của trẻ.
Một trong những cột mốc quan trọng trong hoạt động chơi là sự phát triển của trò chơi giả vờ, cũng được biết đến với cái tên trò chơi viễn tưởng (Fantasy play) khi trẻ khoảng 2 tuổi rưỡi hoặc 3. Trước đó, trẻ thường chơi với những đồ dùng thật như chơi với cơ thể của mình, những vật dụng đơn giản trong nhà như: nồi, chảo, muỗng gỗ, và một số đố chơi đơn giản như búp bê, xe tải, banh. Trong khi chơi, trẻ tuổi tập đi bắt chước những gì các em thấy ở xung quanh; những trò chơi thông dụng gồm nấu ăn, chăm em, lái xe và những sự việc hàng ngày khác. Các trò chơi này nối tiếp và mở rộng ra sau ba tuổi nhưng lúc này trẻ ít phụ thuộc vào các đồ dùng thật mà tự tạo những gì mình cần từ bất cứ thứ gì trẻ có được trong tay. Khả năng chơi trò chơi giả vờ cho phép trẻ chuyển hóa một vật đơn giản thành đồ chơi. Cái chén hóa con tàu, chiếc gậy hóa cần câu, hòn đá hóa em bé, và còn nhiều, nhiều hơn nữa.
Thật vô cùng hấp dẫn khi quan sát sức mạnh của trí tưởng tượng bước vào đời sống trẻ. Một em bé ba tuổi đắm mình vào trò chơi giả vờ đến nỗi những đồ vật các em sử dụng dường như được biến hóa không ngừng. Không trò chơi nào có hồi kết; nó luôn nằm trong quy trình biến thành trò chơi khác. Đứa trẻ ba tuổi đang chơi thường cứ để cả mớ đồ chơi không dọn dẹp vì trò chơi của em kéo từ trò này sang trò khác. Ngược lại, trẻ bốn tuổi nhìn chung ổn định và trò chơi có đề tài hơn. Các em thích có “nhà” để chơi trong đó, hoặc có thể là một con tàu hay cửa hàng, và nhiều em thích lượm lặt chất đầy ngôi nhà bằng nhiều thứ đến nỗi dường như không thể di chuyển được nữa. Nhưng điều này không làm trẻ thấy khó chịu chút nào. Giống như trẻ ba tuổi, các em được truyền cảm hứng trong từng khoảng khắc bởi những đồ vật trước mắt. Những ý tưởng cho trò chơi của các em hoàn toàn là tự phát, tự nhiên và không gò bó.
Luôn luôn thú vị khi theo dõi sự thay đổi trong cách chơi của trẻ năm tuổi khi các em bước vào trường mẫu giáo và tuyên bố rằng các em muốn chơi. Đôi khi mẹ các em cho biết ngay khi thức dậy vào buổi sáng, các em đã có ý tưởng hôm nay sẽ chơi gì. Đôi khi trẻ chơi cùng một trò trong nhiều ngày thậm chí nhiều tuần, mỗi lần lại phát triển trò chơi một cách khác nhau. Chúng ta có thể thấy trẻ tập trung khi nảy ra ý tưởng và quyết tâm đưa ý tưởng đó vào trò chơi của mình.
Một khía cạnh quan trọng hơn cho sự phát triển của trò chơi giả vờ thường chỉ xuất hiện khi trẻ lên sáu. Ở độ tuổi này, trẻ vẫn thích trò chơi viễn tưởng nhưng thường chơi theo một tình huống và không sử dụng đồ chơi. Trẻ có thể xây một ngôi nhà hay một lâu đài rồi bỏ dở dang, sau đó ngồi bên trong và nói chuyện về trò chơi, vì bấy giờ trẻ có thể nhìn những hình ảnh thấy rõ ràng trong đầu. Giai đoạn này có thể được mô tả là trò chơi tưởng tượng (Imaginative play), vì giờ đây trẻ đã có khả năng tạo các hình ảnh trong đầu. Cũng vào khoảng giai đoạn này trẻ có thể nói những điều như, “Con có thể nhìn thấy Bà bất cứ lúc nào con muốn. Chỉ cần con nhắm mắt lại.” Hoặc trẻ có thể dàn cảnh với những đồ chơi rồi nhắm mắt lại và chơi “bên trong”.
Dorothy vàJerome Singer, cả hai là nhà tâm lý học của Đại học Yale, đã cống hiến cả đời mình cho đề tài chơi của trẻ. Họ tóm lược kinh nghiệm bản thân như sau: Qua nhiều năm quan sát trẻ trong lúc chơi tự do, chúng tôi nhận thấy những trẻ chơi trò giả vờ (Piaget gọi là trò chơi tượng trưng), thường vui vẻ hơn, cười nhiều hơn những trẻ rỗi rãi một mình – là những trẻ đi thơ thẩn quanh trường không có mục đích, là những trẻ chơi dè dặt với một vài khối gỗ, hay là những trẻ làm phiền bạn bè bằng cách chọc ghẹo hay quấy rầy trò chơi của bạn. (Singer and Singer, p. 64)
----
Nguồn tham khảo:
Alliance for Childhood. Children from Birth to Five: A statement of first principles on early education for educators and policymakers. Retrieved October 29, 2002 from http://www.allianceforchildhood.com/projects/play/index.html.
Der Spiegel (German news magazine, No. 20, 1977). p. 89-90.
Goleman, D., Kaufman, P. & Ray, M. The Creative Spirit. Dutton Books. 1992
High/Scope Summary. Different Effects from Different Preschool Models: High/Scope preschool curriculum comparison study. Drawn from works by Schweinhart, L. J., & Weikart, D. P., et. al. Retrieved October 29, 2002 from http:// www.highscope.org/Research/curriccomp.html).
National Center for Education Statistics (NCES). Report entitled Readiness for Kindergarten: Parent and Teacher Beliefs, 1995. Citation retrieved October 29, 2002 from http://www.education-world.com/a_curr/curr027.html.
Ohanian, Susan. What Happened to Recess and Why are our Children Struggling in Kindergarten? New York: McGraw- Hill, 2002.
Singer, Dorothy and Singer, Jerome, The House of Make-Believe. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1990.
Smilansky, Sara. “Sociodramatic play: Its relevance to behavior and achievement in school.” In E. Klugman & S. Smilansky (Eds.), Children’s Play and Learning. New York: Teacher’s College. 1990.
Steinberg, Jacques. “Student failure causes states to retool testing.” New York Times, December 22, 2000.
Bài báo của Joan được trích dẫn từ một chương trong một tuyển tập của bà có tên “A Crisis in Early Childhood Education: The Rise of Technologies and the Demise of Play” do Greenwood (một đơn vị của Praeger) xuất bản năm 2003 như một phần của loạt bài Sức khỏe Tinh thần và Tâm lý Trẻ thơ. Các cộng tác viên khác gồm có Frank Wilson, Jeff Kane, Stanley Greenspan, Jane Healy và Christopher Clouder.
– Bài của Joan Almon, dịch bởi Ngọc Thảo –